Dijkdoorbraken en overstromingen

In de Alblasserwaard heeft water altijd een bepalende rol gespeeld. Dat water heeft zelfs het huidige landschap doen ontstaan. In het hele gebied is eigenlijk geen enkele plek waar geen water of herinnering daaraan te bekennen is. Onderstaand een kroniek van dijkdoorbraken, overstromingen en belangrijke waterdreigingen in de Alblasserwaard – en de Vijfherenlanden – die het gebied gedurende vele eeuwen hebben geteisterd en beïnvloed.

13e eeuw

• 31 maart 1277: Graaf Floris V van Holland, de ambachtsheren van de Alblasserwaard en de heren van Langerak, Herlaar, Noordeloos en Arkel besluiten tot gezamenlijk onderhoud van de bedijking van het gebied en aanleg van de Zouwendijk tussen Ameide en Hoogblokland.
• Schade door overstromingen in 1280, 1281, 1282 en 1284.
• 1288: door een grote zeevloed verdrinkt onder andere Zuid-Holland.

14e eeuw

• Maart 1318: stormvloed in Zuidwest Nederland, ook de Alblasserwaard. 
• Dijkbreuken langs de Merwede in 1321: west Alblasserwaard overstroomt.
• Kerstnachtstorm 1330: de dijken bij Sliedrecht en Oud-Alblas breken door.
• Stormvloed op 2 februari 1373: stroombaan van de Noord verschuift.
• Begin 1374 lijdt de Alblasserwaard door hoog opperwater.
• In oktober 1374 is er sprake van een stormvloed. 
• Winter 1374/75: Alblasserwaard staat onder water.
• 1385 harde zuiderstorm: dijkbreuk Merwededijk in Hardinxveld nabij de dam in de Giessen; de wiel in de Peulenstraat ontstaat.

15e eeuw

• Vóór 1413 doorbraken in de Diefdijk en de Lingedijk.
• In de 15^e eeuw: wipmolen verschijnt om Alblasserwaard droog te malen.
• In 1421 delen Alblasserwaard staan blank. Door Sint Elisabethsvloed verdrinkt de Grote Waard en 28 nederzettingen of dorpen verdwijnen.
• Zomer 1427: Land van Arkel en oost Alblasserwaard staan onder water.
• Op 10 april 1446 breekt de dijk door wegens hoog opperwater.
• 21 oktober 1468 is er een stormvloed, waarbij veel vee verdrinkt.
• Op 1 november 1470: de eerste Allerheiligenvloed.
• Ursulavloed (20 oktober 1486): dijkdoorbraken onder andere te Sliedrecht.
• Alblasserwaard is in zomer en herfst van 1483 veel last van hoog water.
• 16 februari 1496 dijkdoorbraak bij Hagestein door opperwater.
• Op Sint-Pontianusavond 1497: de Diefdijk breekt door.

16e eeuw

• Vermoedelijk een dijkdoorbraak in 1509.
• Gelderse strooptochten teisteren in 1512 de deels overstroomde en vervolgens bevroren Alblasserwaard.
• 1514: sterke wateropstuwing; de westelijke Alblasserwaard loopt onder.
• 1515: dijkdoorbraak te Sliedrecht.
• 13 februari 1521: opperwatervloed in de Alblasserwaard.
• 1522 inundatie van de Lekdijk en later ook Diefdijk. Na Driekoningen door vorst en sneeuw massa’s vis in de Linge, de Zederik en de Giessen.
• 8 februari 1526: door noodweer waaien in de Alblasserwaard huizen, schuren, molens en bomen om. Ook worden veel dijken beschadigd.
• 5 november 1530 hevige storm waardoor zeven dijkbreuken bij Lekkerland en Papendrecht.
• In 1532 lijdt het vasteland van Holland grote schade tijdens een vier dagen durende storm. Dijkbreuk bij Papendrecht: de tweede Allerheiligenvloed.
• Natte zomer van 1533: door aanhoudende regen loopt veel land onder water en bederft alle hooi.
• Door wind en regen in herfst van 1538 mislukt de haveroogst (september). 
• Winter 1538/39 zowel weg als ijs niet te belopen, door ‘aventuerlike’ vorst.
• December 1539: onstuimig; in Alblasserwaard veel windstoten en onweer.
• 1542: daags na Sint Agnieten (22 januari) bereikt het water de Diefdijk. 
• Op 20 september 1542 breekt de dijk bij Dalem.
• Hoornaar 1551 geklaag over een nat jaar en veel hoog opperwater.
• Van 14 op 15 februari 1552 overstroming Merwededijk: Pontianusvloed.
• Op 14 november 1552, overstroming door stormvloed in Alblasserwaard.
• 22 maart 1558 Diefdijk bezwijkt op drie plaatsen. 
• 22 maart 1565: opperwatervloed, waardoor de Diefdijk doorbreekt.
• Dreigende ‘ijskaringen’ (kruiend ijs) in de Lek bij Ameide in januari 1570.
• 1570: derde Allerheiligenstormvloed met dijkdoorbraken in de Diefdijk, bij het Nanengat en in de Elshout.
• In februari 1571 breken de Diefdijk en de Lingedijken. Na drie maanden is er opnieuw een overstroomd (door opperwater). Wiel van Bassa te Schoonrewoerd ontstaat.
• Breuk in de Diefdijk in februari 1572. Het nog natte gebied komt weer onder water te staan.
• 11 januari 1573: ijsdam in de Lek (Lexmond en Ameide). Doorbraken op 14 februari bij Jaarsveld en Ameide. Later ook Lingedijk en Diefdijk. Door oorlogssituatie kunnen gaten niet worden gedicht en blijft het water enkele jaren op het land staan.
• In 1574: mislukte onderhandelingen tussen Spanje en prinsgezinden, waardoor er schermutselingen zijn in de Alblasserwaard. De Spaanse landvoogd laat veel dijken doorsteken; ook Merwededijk ‘aenden Bout’. In de herfst staat bijna heel Zuid-Holland blank.
• Op 13 augustus 1575 nemen de Spanjaarden Schoonhoven in. De dijken worden opnieuw doorgestoken.
• In 1580 als in 1581 dreigt er weer gevaar. Na geruchten over militaire invallen komt op de Hardinxveldse dijk een noodklok. In Hardinxveld, Giessendam, Sliedrecht en Papendrecht worden wachthuizen opgericht.
• Najaar van 1582 stormvloed waarbij de dijk ernstig beschadigd raakt.
• De Wolpher(en)se dijk bij Gorinchem breekt door; opperwater 19 maart 1593.
• 28 maart 1595: veel opperwater; breuk in schaardijk bij Den Bout in Hardinxveld). 
• In mei 1595 ontstaat er een idee voor meer landinwaarts gelegen nieuwe dijk van de kerk in Papendrecht tot aan Gorinchem. Een tweede plan voor inlaagdijk tussen Giessendam en Gorinchem haalt het ook niet. Een maand later besluit men een inlaagdijk tussen Boven-Hardinxveld (Den Bout) en Gorinchem aan te leggen. De Avelingen ontstaan.  
• Stormvloed in november 1598 of 1599.

17e eeuw

• Paasvloed in 1606, belastingvermindering ingezetenen van Hardinxveld.
• Nieuwjaarsdag 1624 ijsdam en overstroming in Vijfheerenlanden.
• Wateroverlast in de Alblasserwaard bij Wijngaarden en Ruijbroek in 1625.
• December 1655 Merwede veel drijfijs; 22 december ijsdam tussen Werkendam en Giessendam. Kerstdag in Gorinchem water door de straten.  
• Eind 1658 kruiend ijs en ijsdammen in de Merwede voor veel doorbraken.
• Door aanhoudende stevige wind kan het water niet weg en blijft het de gehele winter van 1658/59 op het land staan. In Hardinxveld ontstaat het ‘Kromme Gat’, nadat een buitendijkse nieuwe aanleg meermalen mislukt.
• Nieuwjaarsdag 1663 meer sneeuw dan sinds mensenheugenis. Tijdens dooi-inval bezwijkt op 20 januari de Wolferensedijk. 
• In februari 1663 derde koudegolf. Op 11 maart breekt op dezelfde plaats de dijk door. Overlast duurt het hele voorjaar.
• 1664: veel regen: ‘de beesten’ kunnen niet geweid en geen hooiopbrengst.
• Jaarwisseling 1693-94 gevaarlijk dreigende ijsdammen in de Merwede. Op 3 januari 1694 wordt een dankdag gehouden, nadat de dooi is ingezet.

18e eeuw

• Winter 1708/09 ijsdam in de Merwede bij Boven-Hardinxveld. Vijf dagen staat het water gelijk met de dijk en brengt men vee en goederen in veiligheid. Na een spannende tijd van enkele maanden breekt op 18 maart 1709 te Hardinxveld alsnog de dijk door.
• In 1726 breekt bij een opperwatervloed de Lingedijk bij Kedichem door.
• In 1736 besluit tot een inlaagdijk of slaperdijk: de Groenendijk tussen Den Bout en Neder-Hardinxveld, de huidige Kanaaldijk Zuid. Om de Alblasserwaard te sparen wordt Boven-Hardinxveld als waterbuffer opgeofferd.
• Op 24 december 1740 en op 3 januari 1741 ontstaat door een opperwatervloed één van de hoogste overstromingen ooit.
• Door een opperwatervloed breekt op 12 maart 1744 de dijk door.
• 1793 militairen steken op diverse plaatsen de zuidelijke Giessendijk door. Giessen-Nieuwkerk en de Hardinxveldse Benedenpolder overstromen.
• Dijkbreuk door ijsgang bij Vuren op 22 februari 1799.

19e eeuw

• Dijkdoorbraak 30 januari 1809. Bezoek Franse koning Lodewijk Napoleon.
• In 1820 (in de nacht van 25 op 26 januari) dijkdoorbraak.
• Achter het centrum van Neder-Hardinxveld en Giessendam komt in 1852 nieuw dijkstuk met keersluis, waardoor noodzakelijke verhoging van de bestaande dijken achterwege kan blijven. Grootste deel van de nieuwe dijk wordt in 1953 gebruikt voor het dichten van de Merwededijk bij Sliedrecht.

20e eeuw

• Zware noordwester storm 31 januari 1953. 1 februari 1953 brokkelt de dijk bij Sliedrecht af en breekt door. Ook een overstroming in Papendrecht.
• 1995: Overvloedig dooiwater uit de Alpen dreigt de dijken te breken. Grote aantallen bewoners van het rivierengebied worden geëvacueerd.